ปวดข้อ ปวดเข่าในผู้สูงวัย กับทางเลือกการรักษาที่เหมาะสม

          ปวดข้อ ปวดเข่า ความเจ็บปวดที่ไม่ได้เป็นเพียงอาการทางกาย แต่กลายเป็นอุปสรรคขวางกั้นอิสรภาพในการใช้ชีวิตของผู้สูงวัยจำนวนมาก วัยที่เพิ่มขึ้นไม่เพียงนำพาประสบการณ์ชีวิต แต่ยังพาเอาความเสื่อมถอยของร่างกายตามกาลเวลา อาการปวดข้อ ปวดเข่าในผู้สูงอายุไม่ใช่แค่สัญญาณของวัยที่ล่วงผ่าน แต่คือเสียงร้องของร่างกายที่สะท้อนทั้งความเสื่อมตามธรรมชาติ และผลพวงจากพฤติกรรมที่สะสมมาหลายสิบปี เราจึงเขียนบทความวันนี้เพื่อให้คุณได้ทำความรู้จักกับอาการปวดข้อและปวดเข่าในผู้สูงอายุมากยิ่งขึ้น

สาเหตุของอาการปวดข้อและปวดเข่าในผู้สูงอายุ

เมื่อเข้าสู่วัยสูงอายุ ระบบกระดูกและข้อต่อย่อมเกิดการเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติ ส่งผลให้หลายคนประสบปัญหาอาการปวดข้อหรือปวดเข่าซึ่งรบกวนคุณภาพชีวิต โดยสาเหตุหลักมักเกี่ยวข้องกับ ความเสื่อมสภาพของโครงสร้างข้อต่อ ที่สะสมมานาน ร่วมกับปัจจัยเสี่ยงด้านพฤตินิสัยหรือโรคประจำตัวที่เร่งให้อาการรุนแรงขึ้น ประเภทของอาการปวดที่พบจะแบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ๆ ได้แก่ ปวดเฉียบพลัน ซึ่งมักเกิดจากการบาดเจ็บกะทันหัน เช่น ข้อพลิก เอ็นอักเสบ และการปวดแบบเรื้อรัง ซึ่งเกี่ยวข้องกับโรคข้อเสื่อมหรือโรคประจำตัว เช่น ข้อเข่าเสื่อม ภาวะกระดูกพรุน ที่ทำให้ปวดตื้อๆ เป็นระยะนานหลายสัปดาห์

สาเหตุทั่วไปของอาการปวดข้อและเข่า

• ข้อเข่าเสื่อม (Osteoarthritis) : เป็นสาเหตุที่พบมากที่สุด เกิดจากการสึกกร่อนของกระดูกอ่อนหุ้มข้อต่อตามวัย ทำให้ข้อเคลื่อนไหวลำบาก มีอาการปวดตื้อหรือปวดฉับพลันเมื่อใช้งาน โดยเฉพาะข้อเข่าและข้อสะโพก นอกจากนี้ การเสื่อมของหมอนรองกระดูก และ ปัญหาข้อต่อกระดูกสันหลัง ก็เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเสื่อมสภาพที่พบได้บ่อย
  
  
• การบาดเจ็บหรืออุบัติเหตุในอดีต : เช่น ข้อเคลื่อน เอ็นหรือกล้ามเนื้อฉีกขาด หากรักษาไม่เต็มที่อาจทิ้งความผิดปกติของโครงสร้างข้อต่อ นำไปสู่การอักเสบเรื้อรังหรือข้อเสื่อมก่อนวัย
  
  
• โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ (Rheumatoid Arthritis) : เป็นโรคภูมิต้านตนเองที่ทำให้ข้ออักเสบแบบเรื้อรัง เกิดการทำลายข้อต่อทั้งสองข้างพร้อมกัน มักมีอาการปวดร่วมกับข้อบวมแดงและเคลื่อนไหวลำบาก
  
  
• พฤติกรรมการใช้ข้อต่อไม่เหมาะสม : เช่น การยกของหนักซ้ำๆ การนั่งพับเพียบหรือคุกเข่านานๆ รวมถึงท่าทางผิดสุขลักษณะขณะยืนหรือเดิน ส่งผลให้ข้อรับน้ำหนักเกินและเสื่อมเร็ว
  
  
• ปัจจัยอื่นๆ : ร่างกายเสื่อมตามวัยที่บริเวณกระดูกอ่อนและน้ำหล่อเลี้ยงข้อต่อลดลงตามธรรมชาติ หรืออาจจะเป็นผลมาจากร่างกายมีน้ำหนักเกิน และไปเพิ่มแรงกดทับข้อเข่าและกระดูกสันหลัง ส่วนปัจจัยปัจจัยอื่นๆ ได้แก่พันธุกรรม มีประวัติบาดเจ็บซ้ำๆ หรือการสูบบุหรี่ที่เร่งการสลายมวลกระดูก

ผลกระทบของอาการปวดข้อและปวดเข่าในผู้สูงอายุ

อาการปวดข้อและปวดเข่าในผู้สูงอายุเป็นปัญหาสุขภาพที่ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตอย่างมาก โดยอาการหลักที่พบได้แก่ ปวดข้อเวลาขยับ เคลื่อนไหวลำบาก และข้อบวมหรือฝืด ซึ่งอาการเหล่านี้ทำให้ผู้สูงอายุมีข้อจำกัดในการทำกิจกรรมประจำวัน เช่น การเดิน การขึ้นลงบันได หรือการทำงานบ้าน ส่งผลให้เกิดความรู้สึกไม่สามารถพึ่งพาตนเองได้ และลดการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคม ความปวดเรื้อรังที่เกิดขึ้นยังสัมพันธ์กับความเสี่ยงต่อภาวะซึมเศร้า ซึ่งเป็นผลจากความทุกข์ทรมานทางกายและจิตใจที่สะสม อันนำไปสู่การลดลงของคุณภาพชีวิตโดยรวม

ทางเลือกในการรักษาอาการปวดข้อและปวดเข่าแบบไม่ผ่าตัด

แม้ว่าการผ่าตัดจะเป็นทางเลือกหนึ่งในการรักษา แต่ปัจจุบันมีวิธีการรักษาแบบไม่ผ่าตัดหลากหลายที่มีประสิทธิภาพในการบรรเทาอาการปวดและฟื้นฟูการทำงานของข้อได้ ทางเลือกเหล่านี้เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการไม่รุนแรงจนเกินไป ทางเลือกในการรักษาแบบไม่ผ่าตัดมีหลายประเภทซึ่งสามารถปรับให้เหมาะกับความต้องการของผู้ป่วยแต่ละราย

การรักษาด้วยยา : การรักษาด้วยยาเป็นวิธีการพื้นฐานที่ช่วยบรรเทาอาการปวดและลดการอักเสบของข้อได้อย่างมีประสิทธิภาพ ยาที่ใช้ในการรักษามีหลายกลุ่ม ได้แก่

• ยาแก้ปวด (พาราเซตามอล) : เป็นตัวเลือกแรกสำหรับอาการปวดเล็กน้อยถึงปานกลาง มีผลข้างเคียงน้อยแต่ประสิทธิภาพในการลดการอักเสบต่ำ
  
• ยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ (NSAIDs) : ช่วยลดทั้งอาการปวดและการอักเสบได้ดี แต่อาจมีผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหารและไต หากใช้เป็นเวลานาน
  
• ยากลุ่มปรับสารสื่อประสาท : ช่วยลดความปวดที่เกิดจากความผิดปกติของระบบประสาท โดยเฉพาะกรณีที่มีอาการปวดร่วมกับอาการชา หรือรู้สึกเหมือนมีไฟฟ้าช็อต
  

การทำกายภาพบำบัด : การทำกายภาพบำบัดเป็นวิธีการรักษาที่มุ่งเน้นการฟื้นฟูการทำงานของข้อและเสริมสร้างความแข็งแรงของกล้ามเนื้อรอบข้อ ซึ่งช่วยลดอาการปวดและป้องกันการบาดเจ็บซ้ำได้เป็นอย่างดี

• การออกกำลังกายเสริมความแข็งแรง : โดยเฉพาะการทำ Core Strengthening เพื่อเสริมความแข็งแรงของกล้ามเนื้อแกนกลางลำตัว ช่วยลดแรงกดบนข้อต่อและช่วยให้การทรงตัวดีขึ้น
  
• การใช้เครื่องมือเฉพาะทาง : เช่น คลื่นกระแทก (Shock Wave), เลเซอร์กำลังสูง, อัลตราซาวด์, การกระตุ้นด้วยไฟฟ้า (TENS) และการประคบร้อน ช่วยลดอาการปวดและกระตุ้นการซ่อมแซมเนื้อเยื่อที่เสียหาย
  
• การปรับท่าทางและการเคลื่อนไหว : นักกายภาพบำบัดจะแนะนำวิธีการเคลื่อนไหวที่ถูกต้องเพื่อลดแรงกดบนข้อและป้องกันการบาดเจ็บเพิ่มเติม
  

การฉีดยา : การฉีดยาเข้าข้อหรือบริเวณที่มีอาการปวดเป็นวิธีการรักษาที่ให้ผลเร็วและมีประสิทธิภาพในการลดอาการปวดเฉพาะจุด มีหลายทางเลือก

• การฉีดสเตียรอยด์เข้าข้อ : ช่วยลดการอักเสบได้อย่างรวดเร็ว เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการอักเสบรุนแรง แต่ไม่ควรฉีดบ่อยเกินไปเนื่องจากอาจมีผลข้างเคียง เช่น ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น กดการทำงานของภูมิคุ้มกัน หรือทำให้เกิดการสึกหรอของกระดูกอ่อนในระยะยาว
  
• การฉีดเกล็ดเลือดเข้มข้น (PRP) : เป็นการนำเลือดของผู้ป่วยมาสกัดเอาเฉพาะส่วนที่มีเกล็ดเลือดเข้มข้น แล้วฉีดกลับเข้าไปในข้อที่เสื่อมสภาพ เพื่อกระตุ้นการซ่อมแซมเนื้อเยื่อและลดการอักเสบ
  
• การฉีดไฮยาลูโรนิก แอซิด : เป็นการฉีดสารหล่อลื่นเข้าข้อเพื่อเพิ่มความหล่อลื่นและลดแรงเสียดทานในข้อเข่าที่เสื่อมสภาพ ช่วยบรรเทาอาการปวดและปรับปรุงการทำงานของข้อ
  

การใช้สเต็มเซลล์บำบัด : สเต็มเซลล์เป็นเซลล์ต้นกำเนิดที่สามารถเปลี่ยนแปลงเป็นเซลล์เฉพาะชนิดต่างๆ ได้ ทำให้สามารถนำมาใช้ในการซ่อมแซมเนื้อเยื่อบริเวณข้อเข่าที่เสียหายหรือเสื่อมสภาพได้

• หลักการทำงาน : สเต็มเซลล์ช่วยซ่อมแซมและฟื้นฟูกระดูกอ่อนที่เสื่อมสภาพ ลดการอักเสบ และกระตุ้นการสร้างเนื้อเยื่อใหม่ 
  
• แหล่งที่มา : สเต็มเซลล์อาจได้มาจากไขกระดูกของผู้ป่วยเอง เนื้อเยื่อไขมัน หรือรก (จากการบริจาค)
  
• ข้อควรพิจารณา : แม้ว่าการรักษาด้วยสเต็มเซลล์จะมีแนวโน้มผลลัพธ์ที่ดี แต่ยังอยู่ในขั้นตอนการวิจัยและพัฒนาในหลายประเทศ และอาจมีค่าใช้จ่ายสูง
  

การรักษาด้วยคลื่นความถี่สูง

• การใช้คลื่นวิทยุความถี่สูงเป็นเทคนิคที่ใช้สำหรับระงับการนำสัญญาณความปวดจากเส้นประสาทไปยังสมอง คลื่นวิทยุเพื่อระงับการนำสัญญาณความปวด (Radiofrequency Neurotomy): เป็นการใช้คลื่นวิทยุความถี่สูงเพื่อเปลี่ยนเป็นความร้อนไปที่เส้นประสาทที่เลี้ยงข้อต่อกระดูกสันหลัง เพื่อระงับการนำสัญญาณความปวด ช่วยลดอาการปวดได้นานโดยเฉลี่ย 8-10 เดือน และสามารถทำซ้ำได้เมื่ออาการปวดกลับมา เป็นการรักษาที่มีความปลอดภัยสูง ใช้เวลาในการทำหัตถการไม่นาน และสามารถกลับบ้านได้ในวันเดียวกัน

ทางเลือกในการรักษาอาการปวดข้อและปวดเข่าด้วยการผ่าตัด

การผ่าตัดเป็นอีกทางเลือกหนึ่งในการรักษาอาการปวดข้อและปวดเข่าสำหรับผู้ป่วยที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาแบบประคับประคอง การตัดสินใจเลือกวิธีการผ่าตัดจะขึ้นอยู่กับหลายปัจจัย เช่น ความรุนแรงของโรคข้อเข่าเสื่อม อายุของผู้ป่วย และระดับกิจกรรม ซึ่งทางเลือกในการผ่าตัดที่นิยมใช้คือ

• การเปลี่ยนข้อเข่าเทียม : การผ่าตัดเปลี่ยนข้อเข่าเทียมเป็นวิธีการรักษามาตรฐานสำหรับผู้ป่วยโรคข้อเข่าเสื่อมระยะสุดท้ายที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาแบบอื่น ศัลยแพทย์จะทำการผ่าตัดเอาผิวกระดูกอ่อนและกระดูกที่เสียหายออก และใส่ข้อเข่าเทียมที่ทำจากโลหะและพลาสติกเข้าไปแทนที่ 
  
  
• การแก้ไขตำแหน่งกระดูก (Osteotomy) : การผ่าตัดแก้ไขตำแหน่งกระดูก หรือที่เรียกว่า Osteotomy เป็นการผ่าตัดที่ปรับแนวของกระดูกหน้าแข้ง (Tibia) เพื่อลดแรงกดบนส่วนที่สึกของข้อเข่า วิธีนี้เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีข้อเข่าเสื่อมเพียงด้านเดียวของข้อเข่า ศัลยแพทย์จะทำการตัดกระดูกและจัดเรียงใหม่ เพื่อให้แรงกดถ่ายเทไปยังส่วนที่ยังดีของข้อเข่า 
  

ผู้ที่มีปัญหาปวดข้อต้องดูแลตนเองอย่างไร

ผู้ที่มีปัญหาปวดข้อควรดูแลตนเองด้วยการควบคุมน้ำหนักเพื่อลดแรงกดที่ข้อต่อ โดยเฉพาะข้อเข่า ควรเลือกออกกำลังกายให้เหมาะสม เช่น ว่ายน้ำหรือโยคะ จะช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกล้ามเนื้อและเพิ่มความยืดหยุ่นของข้อต่อได้ ควรหลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่เพิ่มความเสี่ยงต่อข้อต่อ อย่างเช่นการนั่งพับเพียบหรือนั่งไขว่ห้างเป็นเวลานาน โดยให้เน้นไปที่การปรับเปลี่ยนอิริยาบถในชีวิตประจำวันบ่อยครั้ง และรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อข้อและกระดูก อีกหนึ่งข้อเล็กๆ ที่อยากจะแนะนำคือเราควรเลือกใช้รองเท้าที่เหมาะสมและหลีกเลี่ยงรองเท้าส้นสูงสามารถช่วยลดแรงกดบนข้อต่อได้

สรุป

ท้ายที่สุดนี้ การดูแลสุขภาพข้อเข่าในผู้สูงอายุเป็นสิ่งที่เราควรใส่ใจมากๆ เพราะคุณภาพชีวิตที่ดีของเขา ส่วนหนึ่งก็มาจากที่เขาสามารถใช้ชีวิตอย่างปกติได้ สามารถเดินเคลื่อนไหวด้วยตัวเองได้ โดยปัจจุบันมีทางเลือกการรักษาที่หลากหลาย อย่ารอจนอาการรุนแรง เพราะการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ จะช่วยให้ผลลัพธ์ดียิ่งขึ้นดังนั้นการปรึกษาแพทย์เฉพาะทางเพื่อวางแผนรักษาอย่างตรงจุด แม้มีปัญหาข้อเข่า แต่เราอยากให้คิดว่า ความปวดไม่ใช่เรื่องน่ากลัว แต่มันคือสัญญาณให้หันมาใส่ใจสุขภาพข้ออย่างจริงจัง เพราะทุกช่วงวัยของชีวิตสมควรได้รับการดูแลให้เคลื่อนไหวได้อย่างอิสระและมีความสุข